سید محمد رضوی

وکیل یا نماینده یا جانشین کسی است که از طرف شخص دیگری – حقوقی یا حقیقی – به موجب عقد وکالت برای انجام کاری مأمور می‌شود. وکیل در موضع دفاع، از تامینات شغل قضا برخوردار است و شخصاً امکان مبادرت به تجارت ندارد چون خلاف شان اوست. حرفه وکالت از آثار مترتبه بر تجارت، پیروی نمی‌کند و بدین جهت، وکالت را نمی‌توان یک کسب و کار تلقی کرد. موید این حقیقت قانونی، سیاستهای کلی نظام در امور قضایی است که وکالت را در زیرمجموعه امور قضایی آورده است و در [قانون اساسی] نیز در فصل سوم یعنی فصل حقوق ملت ذکر شده‌است و از اصل چهل و چهار مستثنی است.

وکیل به کسی گفته میشود که به جای موکل اقداماتی را که خود موکل توانایی انجام آن را ندارد را برعهده می گیرد در صورتی که وکالت با سند عادی و یا سند رسمی واگذار گردد برای انجام امور اداری و یا انجام معاملات میتوان استفاده کرد ولی با وکالت تضمینی در دفترخانه های اسناد رسمی نمی‌توان از سوی فرد حقیقی و یا حقوقی مستقیم در دادسرا و دادگاه مراجعه و موضوع وکالت را انجام داد ولی این امکان وجود دارد که در وکالت رسمی حق انتخاب وکیل دادگستری را اضافه کرد.

 وکیل دادگستری فردی را می‌گویند که با داشتن پروانه وکالت از سوی افراد حقیقی و یا حقوقی دفاع از حقوق موکل و جواب دادن به ادعاها و علل ارائه آنها را در دادسراها و دادگاه ها و ادارات ثبت اسناد و املاک قبول میکند تنها وکیل دادگستری به این نماینده حقوقی سازمان های دولتی و مدیر شرکت در چارچوب اختیارات قانونی از طرف شرکت و موسسه‌ مرتبط این امکان را دارند که در مراجع قضایی ثبتی و اداری از سوی موکل و یا شرکت یا موسسه یا مرکزی که نمایندگی داده است حضور داشته باشد.

در ایران پروانهٔ وکالت پایه یک دادگستری، مطابق قانون کیفیت اعطای پروانهٔ وکالت دادگستری و ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه توسط کانون وکلای دادگستری و مرکز وکلای قوه قضاییه به دارندگان شرایط وکالت اعطا می‌شود. مهم‌ترین شرایط وکالت دادگستری در ایران داشتن دانشنامهٔ کارشناسی در حقوق یا معادل آن، قبولی در آزمون کارآموزی وکالت و طی نمودن ۱۸ ماه دورهٔ کارآموزی نزد یک وکیل با سابقه می‌باشد.[۱][۲]

وکالت در لغت به معنای واگذار کردن و یا تفریح کردن می باشد. وکالت یک عقد جایز است که در چارچوب مقررات قانون مدنی منعقد می‌شود و طرفین آن وکیل و موکل نامیده می‌شوند. می‌توان برای وکیل انتخابی حد و مرزی مشخص کرد که در چه زمینه‌ای اجازه وکالت از طرف موکل دارد و در چه زمینه‌ای خود شخص باید برای آن کار حضور داشته باشد.

به موجب ماده ۶۵۶قانون مدنی وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین طرف دیگر را برای انجام امدی ای نایب خود می‌کند قانون اساسی نیز انتخاب وکیل به عنوان حقوق طرفین در همه دادگاه ها مورد تایید قرار داده است وکالت در لغت به معنای سپردن واگذار کردن است است و در اصطلاح حقوقی وکالت به عقدی گفته می‌شود که بر اساس آن یکی از طرفین طرف دیگر را برای انجام کاری به عنوان وکیل انتخاب می‌کند در قانون مدنی ایران در ماده ۶۵۶ وکالت اینگونه تعریف شده است وکالت به گفته می‌شود که بر اساس آن یکی از طرفین فرد دیگری را برای انجام کاری وکیل خود می کند.

یعنی این که شخصی را برای تمام امور شخص دیگری را وکالت کند (فروش یا خرید یا پرداخت هزینه خانواده ……)که وکیل نیازی به اجازه از موکل خود را ندارد.

مورد وکالت معین است و وکیل باید در همان مورد معین، عمل نماید (صرفاً خرید خانه یا فروش ماشین و…..)

مورد وکالت باید امری باشد که به موجب قانون یا طبیعتاً در انحصار شخص نباشد و خود شخص موکل بتواند آن را انجام دهد. برای نمونه وکالت در مجلس معامله که باید خودش عمل نماید و نمی‌تواند دیگری را وکیل نماید.

در مواردی بکار می‌رود که شخصی، وکیل خود را انتخاب و با انعقاد قرارداد وکالت از او می‌خواهد وکالت او را برای دفاع از حقش در مراجع قضایی برعهده بگیرد. وکیل دادگستری به فردی گفته می‌شود که معمولاً پس از طی کردن آزمون‌ها و آموزش‌های مختلف حقوقی و دریافت پروانهٔ وکالت دادگستری، مجوز وکالت و حضور در مراجع قضائی از جانب اشخاص دیگر را دریافت می‌کند. در ایران پروانهٔ وکالت دادگستری توسط کانون وکلای دادگستری به دارندگان شرایط وکالت اعطا می‌شود^.

در مواردی که دعوایی کیفری جریان داشته و علی‌رغم ضروری بودن حضور وکیل، در دادرسی و محاکمات، به دلیل امتناع متهم از اخذ وکیل یا نداشتن توانایی مالی برای این کار، وکیلی برای دفاع از متهم وارد پرونده نشده‌است که در این صورت به تشخیص دادگاه، از بین وکلای دادگستری وکیل رایگان برای او گرفته می‌شود. عنوان وکیلی که به این ترتیب وارد پرونده می‌شود، وکیل تسخیری است.

در مواردی که اشخاص برای دفاع از حقوق خود در دعاوی حقوقی نیاز به وکالت داشته باشند ولی توان مالی انتخاب وکیل را نداشته باشند با تشخیص اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری، وکیلی به صورت رایگان دفاع از حقوق شخص مُعسِر را برعهده می‌گیرد. عنوان وکیل یاد شده در این موارد، وکیل معاضدتی است.

اگر شخصی تحصیل کرده رشته حقوق باشد ولی پروانه وکالت نداشته باشد و بخواهد به صورت اتفاقی برای حل مشکلاتی که بستگان نزدیک او در مراجع قضایی دارند، خارج از چرخه و آزمون‌های سخت کانون وکلای دادگستری، از این کانون برای همان مورد خاص پروانه وکالت موردی بگیرد با طی مراحل قانونی و پرداخت هزینه مربوط می‌تواند به این امر اقدام کند. شخصی که با این روش وکالت موردی برای دفاع از حقوق بستگانش گرفته‌است را وکیل اتفاقی گویند.

با توجه به ماده ۱۷ لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری هیچ وکیلی را نمی‌توان از شغل وکالت معلق یا ممنوع نمود مگر به موجب حکم قطعی دادگاه انتظامی.

• تعلیق وکیل تحت پیگرد انتظامی: وزیر دادگستری یا رئیس هیئت مدیره کانون وکلا می‌توانند در صورتی که اشتغال وکیل مورد تعقیب را به کار وکالت مقتضی ندانند تعلیق موقت او را از دادگاه انتظام وکلا درخواست نمایند.
• تعلیق وکیل تحت پیگرد کیفری: به موجب ماده ۸۷ آ.ا.ل.ق.ا.ک. و. د. در صورتی که نسبت به وکیلی به اتهام ارتکاب جنحه یا جنایت کیفرخواست صادر شود دادستان باید رونوشت آن را به کانون بفرستد و از طرف کانون به دادگاه انتظامی وکلا رجوع می‌شود و در صورتی که دادگاه دلایل را قوی تشخیص دهد حکم تعلیق موقت او را صادر می‌کند.